Chantal Engelen, die we kennen van oud-DOEN partner Kromkommer,
reist door het land in haar camper 'searching for peas': verhalen vol
inspiratie en positiviteit van voedselveranderaars die werken met hun hart en
zo de wereld veranderen. Chantal
gaat aan het werk bij peasmakers voor een dag of week. Zo leert zij hun missie
beter kennen en komt erachter wat de voedselveranderaars drijft als
persoon. In de tussentijd probeert ze te ontdekken wat het voor haar
betekent om een goed leven te leven. Zo ging ze ook op bezoek bij DOEN
partner Herenboeren. Lees hieronder haar verhaal, of lees alle verhalen op www.peasofme.com.
Iedereen die een tijdje op het platteland heeft doorgebracht herkent wellicht het gevoel: de gemeenschap lijkt daar hechter en mensen kijken meer naar elkaar om. Deze menselijke behoefte aan saamhorigheid krijgt nu ook op nieuwe manieren vorm. Want in een tijd waarin de afstand tussen mensen alleen groter lijkt te worden, vormen Herenboerderijen een hoopgevende bron van verbinding en samenwerking.
Mijn peasmaker is dit keer eigenlijk geen persoon, maar een groep mensen die samenwerkt aan de voedselketen van de toekomst. Ik was te gast op Herenboerderij Goedentijd in Alphen. Een Herenboerderij is een coöperatieve boerderij die eigendom is van gemiddeld zo’n 200-250 huishoudens uit de omgeving. Ze bepalen samen wat ze willen eten. Iedere locatie heeft een ‘Herenboeren-boer’ die in dienst is van de coöperatie. Deze boer runt de boerderij waar doorgaans tientallen soorten groenten, fruit en aardappelen verbouwd worden. Er zijn meestal ook dieren die vlees en eieren leveren voor de mensen die hier behoefte aan hebben.
Je betaalt 2000 euro inleg bij de start en daardoor word je Herenboer en mede-eigenaar van de boerderij. Daarnaast betaal je een bedrag van rond de tien euro per week per mee-etende ‘mond’. Er zitten inmiddels 14 Herenboerderijen in Nederland. De eerste is in 2016 gestart in het Brabantse Boxtel op initiatief van Geert van der Veer. Hij verwonderde zich over het huidige landbouwsysteem en zocht naar een duurzamer en eerlijker alternatief. Dat werd Herenboeren. Herenboeren Nederland is de overkoepelende organisatie. Zij vervullen een organiserende en coördinerende rol en zorgen voor uitbreiding en doorontwikkeling van het Herenboeren netwerk.
Het voedsel op een Herenboerderij wordt natuurgedreven geteeld wat te vergelijken is met biologisch en in sommige opzichten nog een stapje verder gaat. Er wordt toegewerkt naar een ecosysteem met een gesloten kringloop waaruit het voedsel komt. Ieder jaar dat een boerderij draait wordt weer een stapje gezet op weg naar dat doel. Als je Herenboer bent, eet je wat het land geeft en wekelijks kun je het eten dat geoogst is komen ophalen. Je eet met de seizoenen mee en je bent dus afhankelijk van het succes van de oogst van dat moment. Eigenlijk zoals het vroeger was.
Lokaal en seizoensgebonden is even wenen
Een Herenboerderij die al een aantal jaar draait teelt doorgaans een aardig assortiment aan groente. In de zomer is de variatie het grootst. In de winter is het voornamelijk biet, wortel, prei, ui, aardappel en veel verschillende soorten kool. Logisch, want dat is wat er op dat moment lokaal groeit. Maar deze overdaad aan wintergroente is wel even wennen. Want je krijgt je kostje mee zoals deze van het land komt: vers en puur, maar ook met blad, zand en soms wat slakjes hier en daar. Het schoonmaken en koken vraagt om meer tijd en creativiteit. Maar je bent al snel verkocht, want het is veel lekkerder volgens velen.
Maar genoeg over het eten. Want ja, een Herenboerderij draait om het produceren van voedsel, maar eigenlijk draait het in de essentie om het samenwerken voor je eten. Om dat concept beter te leren kennen en kennis te maken met een aantal Herenboeren, woonde en werkte ik een weekje op de Herenboerderij Goedentijd in het Noord-Brabantse Alphen. De Herenboeren-boer van dienst is Gina en zij groeide op op de boerderij waar de Herenboerderij nu is gevestigd. Naar eigen zeggen boerden haar ouders destijds al een beetje alternatief en waren ze een voorloper. Terwijl de omgeving druk was met opschalen en groter en meer, kozen zij ervoor het vee de ruimte geven. Nu runt ze de Herenboerderij voor het derde jaar.
De meeste Herenboerderijen worden niet gerund door een boer die onderdeel is van de historie van de boerderij, maar starten vaak in een bestaand boerengebied. Ze worden niet altijd helemaal begrepen door de omgeving waar ze in terecht komen. Gina heeft wel binding met haar omgeving en kent ook de ‘reguliere’ boeren in de buurt. Dat is een netwerk waar ze altijd op terug kan vallen en de boeren helpen elkaar onderling. Dat is een enorm voordeel dat andere Herenboerderijen niet altijd hebben.
Samenwerken voor je eten
Gina wordt vier dagen per week ingehuurd door Herenboeren, maar ze is zeven dagen per week op de boerderij te vinden. Het is haar leven, ze kent ieder hoekje van het land en is gek op de beesten die er rondlopen. Ze runt niet alleen de boerderij met veel diverse gewassen, maar is ook sociaal en organisatorisch sterk ontwikkeld. En dat is nodig, want een Herenboerderij is een smeltkroes van verschillende mensen die op de boerderij meewerken. Want al is het principe van een herenboer dat je iemand betaalt om jouw eten te produceren, in de praktijk werkt het net even anders. Naast Gina wordt er op Herenboerderij Goedentijd voor een aantal dagen per week extra arbeid ingekocht. Dat is bij lange na niet voldoende om deze boerderij te draaien. Groenteteelt kost veel tijd en door de natuurgedreven methode is er veel handwerk en dus zijn er veel vrijwilligers nodig.
De vrijwilligers zijn er gelukkig volop, want juist dat samenwerken voor je voedsel is de reden dat veel mensen Herenboer willen worden. In Alphen is er een logistieke groep die zorgt voor de uitgifte op de ophaaldagen, een oogstploeg, een bouwploeg en er zijn mensen die zich richten op schoonmaken, het organiseren van events of communicatie. De Herenboeren voelen zich daadwerkelijk eigenaar van hun boerderij. Dat resulteert erin dat velen een dag of dagdeel per week op de boerderij te vinden zijn. Mensen genieten op zo’n dag van het handwerk in de buitenlucht en het samenwerken. Er wordt hard gewerkt door mensen van alle leeftijden, weer of geen weer. De oogst moet tenslotte altijd van het land, anders gaat deze verloren en is er die week niets te eten. Maar het draait op die dagen toch vooral ook om het samen zijn. Er zijn vaste momenten voor de koffie en lunch. Er worden recepten uitgewisseld, eten gedeeld en goede gesprekken gevoerd. De boerderij is voor velen een community waar je onderdeel van bent en waar je je thuis voelt.
Sociale cohesie als succesingrediënt
Maar voedsel produceren voor vijfhonderd mensen met veel vrijwilligers is niet altijd makkelijk. In de eerste jaren van de boerderij zijn veel mensen bereid om te komen helpen. Maar zoals nu in het derde jaar bij Herenboerderij Goedentijd merken ze dat de bereidheid afneemt en dat is ingewikkeld. Want ondanks dat het niet verplicht is om mee te helpen, is het goed functioneren van de boerderij uiteindelijk wel afhankelijk van de betrokkenheid van de leden. Mensen die geen interesse hebben in het werken op de boerderij, zijn met name mede-eigenaar geworden omdat ze lokaal, puur en biologisch eten belangrijk vinden en zoeken minder naar verbinding. Beide groepen kunnen een plek vinden binnen het concept. Maar dat betekent niet dat het onderling geen discussie oplevert. Want het runnen van de boerderij moet wel haalbaar blijven.
Ik hielp een aantal dagen mee op de boerderij en maakte zo alle facetten mee. Ik plukte sperziebonen, snoeide tomatenplanten, haalde onkruid uit het veld, hielp mee bij de het uitdelen op de ophaaldag en maakte zuurkool van de beschadigde kolen die anders niet opgegeten zouden worden. Maar bovenal was ik een paar dagen onderdeel van de groep Herenboeren. Ik dronk koffie met ze en voelden me even onderdeel van het geheel. En juist dat ervaar ik als de essentie van Herenboeren. Het ergens bijhoren, het zorgen voor elkaar en het eten op je bord. Een gevoel dat je moeilijk in woorden aan mensen kunt overbrengen, maar waar velen wel naar op zoek zijn. Het is hoopgevend dat plekken zoals Herenboerderijen een bron vormen van verbinding en saamhorigheid in een tijd waarin dat zo hard nodig is.
